BUDAYA JAWA NGENANI KERRIS

KAGUNAAN KERIS KAGEM MASYARAKAT JAWI

v Asal Usul Keris

Keris yaiku salah sawijining peninggalane leluhur Indonesia dhateng khasanah budaya tradisional. Merdamel karya seni iki migunaake cara tempa sing banget ruwet. Keruwetan iki manggon dhateng seni tempa pamor sing bagus, sing biyen banget ora ditemoake  dhateng pemikiran awam. ana tanggapan saka separone  masyarakat menika pamor  dhateng keris nduweni kekuatan makhluk gaib lan supranatural liyane. Amarga iku bisa di ngerteni keneng apa saka dhisik nganti saiki keris dadi barang sing dikeramatake dhateng separo tiyang. nganti merloake rumatan kayata kudu nyirami, maringi sajen, lsp. Dhateng awale keris mung digawe kanggo pusaka tikam. Nanging, suwe kepungkur  kagunaane malih dadi barang seni, pangungkapane falsafah, utawa perwujudan simbol lan pangarep-arep. Keris uga di anggep pusaka, khususe kanggo masyarakat jawa. Anggepan iku mau awale saka kapercayaan jaman dhisik ngenani animisme lan dinamisme, hindu, budha lan nilai-nilai islam  uga kudu dhateng mangerteni donya pakerisan. Keris lan tosan aji serta senjata tradisional liyane dadi khasanah budaya indonesia, menika sawise leluhur kita kenal wesi. Macem-macem bangunan candi watu sing dibangun jaman sadurunge abad 10 mbuktiake menika bangsa Indonesia dhateng wektu iku wis ngenal alat-alat wesi sing cukup apik, saengga dheweke bisa nyiptaake karya seni pahat sing nduweni nilai dhuwur. Nanging, kapan iku bangsa Indonesia ngenal budaya keris sing kita kenal saiki, para ahli lagi bisa ngelus-ngelus. Gambar timbul ( relief ) paling kuno sing diketoke  alat-alat  wesi wonten ing prasasti watu sing ditemoake ing dusun Dakuwu, ing daerah Grabag, Magelang, Jawa Tengah. Ningali bentuk tulisane, di kira-kira prasati kasebut didamel sekitar taun 500 Masehi. Huruf sing digunaake, huruf  Pallawa. Basa sing digunaake yaiku basa Sansekerta. Prasasti iku nyebutake ngenani anane sumberan banyu sing resik lan bening. Ing dhuwur tulisan prasati iku ana pinten-pinten gambar, ing antarane : trisula, kapak, sabit kudi, lan belati utawa peso sing bentuke mirip karo keris gawean Nyi Sombro, salah sawijining empu estri saka jaman Pajajaran. Pramila iku tembung ’keris’ wis ditemoni dhateng pinten-pinten prasasti kuno. Lempengan perunggu tulisan sing ditemoake ing Karang tengah, angkane taun 748 Saka, utawa 842 Masehi, nyebu-nyebut pinten-pinten jenis sajen kanggo netepake Poh minangka  daerah bebas pajak, sajen iku antara liya arupa ‘kres’, wangkiul, tewek punukan, wesi. Kres sing dimaksud dhateng kaping kalih prasasti iku yaiku keris. Sak liyane iku wangkiul yaiku arupa tombak, tewek punukan yaiku pusaka sing nduweni saca kalih kayata dwisula.

v Kagunaan Lan Paedah  Keris Ing Jawi

Kagunaan utama saka pusaka landhep pusaka biyen yaiku alat kanggo mbela dhiri saka serangan musuh, lan kewan utawa kanggo mateni musuh. Nanging banjur kagunaan saka pusaka landhep kayata keris pusaka utawa tombak pusaka iku malih. Ing jaman tentrem, kadang tiyang migunaake keris mung kanggo kalengkapan busana upacara ageng  wektu temu nganten. Pramila keris menika karo intan  utawa berlian dhateng pucuk pinggir keris. Lan sarunge sing kagawe saka logam diukir semana uga apik, dilapisi emas meling-meling dibanggaake tiyang sing migunaake. Ana  tembung sing nyataake :” pahargyan marang tiyang  amarga busanane.” Menawi tembung iku lair saka pandangan psikolog sing ndasari dhateng karesikan busana sing diagem tiyang iku nunjuake watak utawa....sing ana  ing dalem dhiri tiyang iku. Ing kalangan masyarakat Jawa Tengah umume  kanggo ing salah sawijining acara katentu,misale dhateng acara  mentenan, para  kaum  jaler nipun  kudu ngenaake busana jawi jangkep. Lan kewajibane iku kudu ditaati kautaman dhateng penganten jaler, yaiku kudu migunaake busana penganten gaya jawa yaiku kain batik, salin penganten, kuluk lan uga keris sing di selipke ing bangkian. Keneng apa kudu keris ? amarga keris iku dhateng masyarakat ing jawa dilambangake kanggo simbol “ Keperkasaan “ lan  biasa nipun bilih amarga.. sebab penganten jaler mboten saged  teka dhateng upacara temu penganten,  pramila dheweke diwakili dhateng keris arupa lambang pusaka. Sing narik ati yaiku keris sing diagem kanggo kalengkapan busana penganten jaler khas jawa. Keris iku diparingi hiasan karo rentengan kembang mawar lan melati sing dikalungke ing keris. iku ora mung sekedar hiasan kanggo ngelengke tiyang supaya ora nduweni watak ngamukan, bringas,adigang-adigung-adiguna, sak karepe dewe lan pengen menang dewe.  Micara  keris uga ora bisa kapisah saka sarunge ( warangka ). Hubungan keris karo sarunge nganti cara khusus dhateng masyarakat jawa diartike kanthi cara fisiologi minangka hubungan akrab, nyatu kanggo gayuh kerukunan urip ing donya. Pramila lair filosofi ” Manunggaling kawula – Gusti “, nyatune abdi karo rajane, nyatune insan kamil karo penciptane, nyatune rakyat karo pemimpine, saengga panguripan aman tentrem, bahagia lan sehat sejahtera. Sak liyane ngurmati siji karo sing liya uga kudu ngerti dewe kanggo makarya pas karo porsi lan kagunaane kanthi cara bener. Inggig menika arti sing wonten ing dalem keris lan tosan aji minangka karya seni budaya nasional sing ngemot pinten-pinten aspek dhateng panguripan masyarakat jawa dhateng umume.